Noc Jalda. Afganistan, Iran 2022

 Święto wywodzi się z rytuałów odprawianych jeszcze w czasach staroperskich. Najdłuższa noc w roku była obrzędem mitraizmu, w czasie którego symbolicznie odradza się światło pod postacią boga Mitry. Od około 600 r. p.n.e. i nadejścia irańskiego religijnego proroka i nauczyciela Zaroastry, święto to zapożyczył zaratusztrianizm, dla którego noc przesilenia zimowego była zwycięstwem boga Ahura Mazdy nad ciemnością i złem. Przesilenie zimowe i najdłuższa noc miały złowieszczy charakter, a Jalda i towarzyszące mu obrzędy miały zapewnić ludziom ochronę przed złymi mocami. Dla Irańczyków święto to kończy jesień, a rozpoczyna 40-dniowy okres zimy.Spotkanie ma formę wspólnej biesiady, podczas której również, słucha się muzyki tańczy się i czyta głośno wiersze. Często są to utwory XIV-wiecznego poety Hafiza, a z losowo wybranych strof uczestnicy spotkania próbują wywnioskować wróżbę. Przyjaciele i rodzina spotykają się najczęściej u najstarszych członków rodziny, czyli u dziadków. Na stołach goszczą tradycyjnie m.in. słodkie wypieki, pestki, orzechy oraz owoce suszone i świeże, szczególnie te, które są okrągłe i czerwone, jak granaty i arbuzy, co ma symbolizować barwy świtu i wschodzące słońce. Panuje też opinia, że spożywane owoce mają przynieść również odporność na choroby. Święto jest pozostałością po przesądzie, że w tę najdłuższą, najczarniejszą noc roku, należy czuwać i doglądać płonącego ognia. Współczesne spotkania zwykle kończą się około północy.

   fuente. https://ich.unesco.org/es/RL/yald-chella-01877

  fuente: https://en.wikipedia.org/wiki/Yald%C4%81_Night

    fuente: https://www.tappersia.com/yalda-night/

Czakan, sztuka haftu. Tadżykistan 2018

 Czakan to sztuka wyszywania kolorową nitką ozdób, kwiatów i symbolicznych obrazów na tkaninach bawełnianych i jedwabnych. Tradycja ta jest rozpowszechniona wśród kobiet i dziewcząt w Tadżykistanie. Haftem czakan zdobi się ubrania i elementy wyposażenia domu, a więc kobiece bluzki, chustki na głowę, zasłony, poduszki, narzuty i okrycia na kołyski. Wyszywane elementy przedstawiają postacie symboliczne i mitologiczne wyobrażenia, odnoszące się do otaczającej natury i wszechświata. W praktyce, praca nad czakan wymaga: wyboru odpowiedniego materiału i nici, narysowania wzoru ornamentu, który będzie wyszywany, odwzorowania go na kanwie i wyszycia haftu. W przeszłości nici były przygotowywane z włókien bawełnianych i jedwabnych, następnie farbowane naturalnymi barwnikami z roślin i minerałów; współcześnie hafciarki używają do wyszywania nici materiałowych. W okręgu chatlońskim bluzka z haftem czakan jest ważnym elementem stroju panny młodej, natomiast pan młody nosi „tāqi” (tradycyjne nakrycie głowy ozdobione haftem czakan). Z okazji świąt i festiwali kultury tradycyjnej, tadżyckie kobiety i dziewczęta noszą stroje wyszywane haftem czakan. Są one uosobieniem piękna, elegancji oraz jedności człowieka z przyrodą. Młode pokolenie uczy się sztuki haftu od matek, babć i starszych sióstr. Przekaz tej tradycji odbywa się także metodą „ustod-shogird” (mistrz-uczeń).

 fuente: https://ich.unesco.org/en/RL/chakan-embroidery-art-in-the-republic-of-tajikistan-01397

                         fuente: https://ich.unesco.org/en/RL/chakan-embroidery-art-in-the-republic-of-tajikistan-01397

                   fuente: https://ich.unesco.org/en/RL/chakan-embroidery-art-in-the-republic-of-tajikistan-01397

fuente. https://voicesoncentralasia.org/tajik-fashion-and-the-challenges-of-achieving-an-international-breakthrough/

Epos mauretański. 2011

 Na epos T’heydinn składaja się dziesiątki wierszy i poematów, opiewających chwalebne czyny mauretańskich emirów i sułtanów. Epos wychwala tradycyjne wartości, będące fundamentem modelu życia mauretańskiej społeczności. Stanowi także literacką i artystyczną prezentację dialektu Hassanija. Grioci recytują epos z towarzyszeniem tradycyjnych instrumentów: lutnii, harfy i kotła. Ich poezja służy przechowaniu zbiorowej pamięci społeczności maoryskiej, a także przekazaniu z ojca na syna tradycyjnych umiejętności i wiedzy. Zanim zostaną wprowadzeni w tajniki tradycji poetyckiej, młodzi recytatorzy opanować muszą sztukę gry na instrumentach. T’heydinn trwale wiąże griotów z ich rodzinnym plemieniem poprzez wykonywany przez nich repertuar, różniący się zależnie od rodziny, z której się wywodzą. Epos wykonywany jest podczas spotkań towarzyskich, uroczystości takich jak wesela lub przy okazji wręczania zaproszeń na uroczystości. Recytacje stają się okazją do spotkań rodzinnych i regionalnych zjazdów plemiennych. Jednakże maleje zainteresowanie tą formą spektaklu, a młodzi grioci najczęśniej wykonują epos w skróconej formie lub nawet nie znają wszystkich jego części. Wszystko to stanowi zagrożenie dla przetrwania eposu T’heydinn.

                fuente: https://culturaenpeligro.wordpress.com/culturas-en-peligro/otros/la-epopeya-theydinn/

                           fuente: https://ich.unesco.org/es/USL/la-epopeya-mora-theydinn-00524

Teatr cieni. Syria

 Teatr cieni to tradycyjna forma sztuki, w której ręcznie wykonane lalki poruszają się za cienką, przezroczystą kurtyną lub ekranem ustawionym w ciemnej sali. Obecnie teatr cieni wystawiany jest głównie w Damaszku. Światło zza sceny rzuca na ekran cienie lalek poruszających się w takt muzyki i odczytywanego zza ekranu tekstu. Treścią sztuk są na ogół satyra i krytyka społeczna, a wykorzystywane środki wyrazu to poezja, proza, śpiew i muzyka. Poza dwoma głównymi bohaterami – naiwnym Karakozem i jego sprytnym przyjacielem Eiwazem, pomiędzy którymi toczy się rozmowa w satyrycznym tonie, w sztuce występują postacie kobiet i zwierząt potrafiących mówić. Tradycyjnie spektakle wystawiane były w popularnych kawiarniach, w których gromadzili się widzowie chętni oglądać historie z życia codziennego. Jednakże popularność teatru cieni stopniowo malała na przestrzeni lat, głównie z powodu rozprzestrzeniania się nowoczesnych technologii i cyfrowych form rozrywki, jak również ze względu na masowe migracje mieszkańców Syrii w wyniku toczącej się wojny.

  fuente. https://ich.unesco.org/es/USL/teatro-de-sombras-01368

 fuente. https://sana.sy/es/?p=116211

Wyrób czarnej ceramiki z Bisalhães. Portugalia 2016

Bisalhães jest niekiedy nazywane “krainą garnków i patelni”. Miasteczko słynie z czarnej ceramiki. Naczynia kuchenne i dekoracyjne są wytwarzane tradycyjnymi, do dziś niezmienionymi metodami. Wyrób czarnej ceramiki stanowi ważny element tożsamości społeczności Bisalhães. Wyroby powstają w kilku etapach. Najpierw glina jest rozdrabniana drewnianym młotkiem w kamiennej misie, a następnie przesiewana. Dodaje się do niej wody w celu wyrobienia masy, z której formuje się naczynia. Do wygładzenia powierzchni używa się różnych narzędzi. Następnie wyrób jest dekorowany i wypalany w piecu. Podział pracy przy tworzeniu ceramiki stopniowo ewoluował. Pracochłonnym przygotowywaniem gliny obecnie zajmują się mężczyźni, podczas gdy kobiety na ogół dekorują naczynia. Ponadto glina jest obecnie sprowadzana z lokalnej fabryki płytek, a nie wydobywana, jak to miało miejsce w przeszłości. Umiejętność wyrabiania czarnej ceramiki jest  przekazywana z pokolenia na pokolenie. Przyszłość tej tradycji jest coraz bardziej zagrożona.  

 fuente: https://ich.unesco.org/es/USL/el-procedimiento-de-fabricacin-de-la-cermica-negra-de-bisalhes-01199

 fuente. https://portugaldelesales.pt/barro-negro-bisalhaes-patrimonio-da-humanidade/

            fuente: https://www.olx.pt/d/anuncio/servio-de-caf-antigo-em-barro-preto-de-bisalhes-IDH8EjH.html

Zwyczaje związane z obłaskawianiem wielbłądzic. Mongolia 2015

 Obrzęd odprawiany przez mongolskich pasterzy służy zaakceptowaniu przez wielbłądzice potomstwa własnego lub cudzego. Nowo narodzone zwierzę przywiązuje się do matki, a pieśniarz cicho śpiewa monotonną melodię, wykonując przy tym rytualne gesty i wydając odpowiednie dźwięki. Melodię dostosowuje do reakcji zwierzęcia, które niekiedy bywa agresywne. Ma to stopniowo uspokoić wielbłądzicę i skłonić ją do zaakceptowania potomka. Odprawianie obrzędu rozpoczyna się po zapadnięciu zmierzchu. Wymaga doświadczenia w obchodzeniu się z wielbłądami oraz uzdolnień wokalnych i muzycznych, gdyż obrzędowi towarzyszy gra na skrzypcach lub flecie. W większości pasterze sami stosują techniki i metody obłaskawiania wielbłądzic, ale gdy w danej społeczności zabraknie pieśniarza czy muzyka, który mógłby się tego podjąć, wzywa się kogoś, kto się tym zajmuje zawodowo. Wielbłądy coraz rzadziej są środkiem transportu, a exodus do ośrodków miejskich sprawia, że liczba pasterzy maleje. W miarę jak młodzi odchodzą od pasterskiego trybu życia, gwałtownie maleje liczba depozytariuszy tego przejawu dziedzictwa niematerialnego.

Kozackie pieśni z regionu Dniepropietrowska. Ukraina 2016

 Kozackie pieśni z regionu Dniepropietrowska mówią o tragedii wojny i relacjach międzyludzkich. Śpiewaków dzieli się na trzy grupy: z miejscowości Krynica, Boguslawoczka i Perszocwit. Śpiewane dla przyjemności pieśni przywołują dawne dzieje. Wielu spośród pieśniarzy, mających obecnie po 70 czy nawet 80 lat, było związanych z tą tradycją przez prawie całe życie. Występy zespołowe są skupione wokół dwóch głównych wykonawców. Jeden z nich, znający słowa wszystkich pieśni, rozpoczyna występ, po czym dołącza do niego druga osoba. Wreszcie zaczynają im wtórować pozostali członkowie grupy, śpiewając w niskiej bądź średniej tonacji. W przypadku braku męskich wykonawców, zastępują ich kobiety, które starają się śpiewać niskim głosem. Śpiewacy spotykają się regularnie na próbach. Niekiedy występują bez publiczności. 

 fuente: Cantos cosacos de la región de Dnipropetrovsk.

fuente: https://authenticukraine.com.ua/en/blog/kozacki-pisni-dnipropetrovsini

Kaligrafia mongolska 2013

Mongolska kaligrafia jest techniką zapisu klasycznego mongolskiego pisma, obejmującego dziewięćdziesiąt liter łączonych pionowo ciągłymi kreskami, które tworzą słowa. Litery układane są przy pomocy sześciu podstawowych kresek, nazywanych głową, zębem, trzonem, żołądkiem, dziobem i ogonem. Ta precyzyjna forma pisma używana jest do pisania oficjalnych listów, zaproszeń, korespondencji dyplomatycznej i listów miłosnych; służy również jako skrótowa metoda zapisu, zwana pismem synchronicznym, a także do tworzenia emblematów, znaków graficznych, monet i znaczków w formach „złożonych”. Zgodnie z tradycją, nauczyciele wyszukują najlepszych uczniów, z którymi ćwiczą sztukę kaligrafii przez pięć do ośmiu lat.  Obecnie tylko trzech nauczycieli w średnim wieku z własnej woli kształci grupę ponad dwudziestu młodych kaligrafów. Wzrastające koszty utrzymania sprawiają, że mistrzowie kaligrafii nie są już w stanie kształcić swych uczniów nieodpłatnie, dlatego niezbędne jest uruchomienie specjalnych środków, które zachęciłyby młodych do zgłębiania tradycyjnej sztuki pisania oraz zapewniłyby ochronę i ożywienie tradycji mongolskiego pisma i kaligrafii.

fuente: https://ich.unesco.org/es/USL/la-caligrafa-mongola-00873

 

Taniec i gra na lirze ma’ di. Uganda 2016

Taniec i gra na lirze ma’di jest wyrazem tożsamości kulturowej plemienia Madi w Ugandzie. Pieśni i taniec, których znajomość jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, są wykonywane w czasie różnych ważnych dla społeczności wydarzeń, takich jak śluby, wiece polityczne, święto plonów, spotkania poświęcone rozstrzyganiu sporów czy opłakiwaniu  zmarłych. Z użyciem i wyrobem liry wiąże się kilka obrzędów, m.in. przygotowywanie specjalnych posiłków z okazji poświęcenia instrumentu, umieszczanie w nim kawałków miotły i kamienia od “kłótliwej kobiety”, modlitwa do przodków o to, by nowa lira brzmiała jak jej poprzedniczki, nadanie nazwy oraz potrząsanie nią przed i po grze dla okazania szacunku. Zgodnie z tradycją, lira miała umacniać więzi rodzinne i klanowe oraz przekazywać młodemu pokoleniu wiedzę o historii społeczności, jej wartości i kulturę. Wiedza i umiejętność grania na lirze ma’di są przekazywane przez starsze pokolenie.  Obecnie ciągłość tradycji związanej z tym instrumentem jest zagrożona. Młodzi ludzie nie wykazują zainteresowania nauką gry, którą uważają za staromodną. Co więcej, materiały pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, potrzebne do wyrobu liry, znajdują się na listach gatunków zagrożonych wyginięciem. 

fuente: https://cidafucm.es/la-danza-y-musica-con-lira-arqueada-del-pueblo-madi-de-uganda-declarada-patrimonio-intangible-de-la-humanidad-por-la-unesco

  fuente: https://ich.unesco.org/es/USL/la-danza-y-msica-con-lira-arqueada-del-pueblo-madi-01187

Ardhah: festiwal koni i wielbłądów. Oman 2018

 Alardhah (co po arabsku znaczy dzień świąteczny) organizowany jest w wielu regionach Omanu. W tym dniu, mieszkańcy tłumnie gromadzą się wokół torów wyścigowych, by podziwiać pokazy jazdy na koniach i wielbłądach, obrazujące omański kunszt oswajania i układania tych zwierząt. Pokazom towarzyszą prezentacje tradycyjnych form sztuki, na przykład recytacje narodowej poezji. Alardhah rozpoczyna się od pokazu tradycyjnych umiejętności, takich jak kładzenie koni i wielbłądów, jazda na stojąco, łączenie rąk z innymi jeźdźcami przy jeździe z dużą prędkością i inne tego rodzaju popisy. Potem następuje prezentacja koni i wielbłądów okrytych pięknymi dekoracyjnymi materiałami i przystrojonych srebrnymi ozdobami. Alardhah towarzyszy wielu wydarzeniom społecznym w Omanie, m.in. świętom narodowym i religijnym. Festiwal angażuje zarówno mężczyzn, jak i kobiety, stwarzając także okazję do prezentacji talentów tradycyjnych zespołów muzycznych i lokalnych rzemieślników. 

 fuente: https://ich.unesco.org/es/RL/el-alarde-de-caballos-y-camellos-01359

                               fuente: https://ich.unesco.org/es/RL/el-alarde-de-caballos-y-camellos-01359

                             fuente. https://ich.unesco.org/es/RL/el-alarde-de-caballos-y-camellos-01359

Łódź typu Oselvar – współczesna nauka budowania łodzi i jej użytkowanie. Norwegia 2016

Oselvar był w  zachodniej Norwegii przez lata wykorzystywany do transportu i wypoczynku. Po wprowadzeniu na rynek w latach 40. XX wieku nowoczesnych łodzi, wybudowaniu lepszych dróg w latach 60., a także wprowadzeniu przez rząd ograniczeń, które zmusiły szkutników do zmiany pracy, ten typ łodzi stracił na popularności. Dla ochrony tradycji założono fundację Oselvarverktaden. Została ona powołana do życia przez  gildię Os Båtbyggjarlag, gminę Os i hrabstwo Hordaland, przy współpracy z organizacjami związanymi ze sztuką. Instytucja działająca od 1997 r. rekrutuje uczniów, ułatwia przekazywanie wiedzy i technik przez specjalistów (w przeszłości ojciec uczył syna fachu), zapewnia szkutnikom odpowiednią infrastrukturę i wspiera rynek wytwórczy związany z łodziami oselvar. Do dziś zbudowano ponad 85 nowych łodzi, naprawiono około 40. Pięciu z sześciu uczniów zostało szkutnikami i dołączyło do grupy fachowców. Mają oni dostęp do pracowni, gdzie mogą się dzielić nie tylko materiałami czy narzędziami, ale również umiejętnościami. Skonstruowanie łodzi o długości od 5 do 10 metrów, przeznaczonej do połowu ryb, transportu ładunków lub do wyścigów, zajmuje od 500 do 600 godzin. Cały proces zaczyna się od negocjacji cen z dostawcami materiałów, a kończy na wypróbowywaniu gotowej łodzi. Szkutnicy przeprowadzają badania terenowe, uczestniczą w pokazach, seminariach i wystawach w kraju i za granicą. 

fuente: https://ich.unesco.org/es/BSP/readaptacin-del-procedimiento-tradicional-de-construccin-del-barco-oselvar-y-su-utilizacin-en-un-contexto-moderno-01156

fuente: https://www.pinterest.es/pin/366621225890991940/ 

Tradycja muzyczna Tsuur. Mongolia 2009

  Muzyka Tsuur oparta jest na połączeniu muzyki instrumentalnej i śpiewu, dźwięków wydawanych jednocześnie przez instrumenty muzyczne i ludzkie gardło. Tradycja ta nierozerwalnie związana jest z grupą etniczną Uriankhai, zamieszkującą region Ałtaju, i ich stylem życia. Jej korzenie sięgają praktyk magicznych związanych z przyrodą, opartych na imitacji odgłosów natury. Tsuur to podłużny drewniany flet z trzema otworami. Trudna technika gry na instrumencie wymaga jednoczesnego dmuchania w ustnik fletu i wydobywania gardłowego głosu (ustnik dotyka górnej wargi i zębów). Otrzymuje się niezwykłą melodię, będącą połączeniem czystego dźwięku fletu i drgania ludzkiego gardła. Muzyka na tsuur miała zapewniać powodzenie na polowaniu, dobrą pogodę, bezpieczeństwo w podróży, także błogosławieństwo podczas wesel czy innych rodzinnych uroczystości. Muzyka w niezwykły sposób oddaje nostalgię samotnej wędrówki i głębokie więzi łączące człowieka z naturą, ale powoli zamiera wraz z odchodzeniem młodych od tradycji, lekceważącym i wrogim stosunkiem do tradycji ludowych i religijnych, w wyniku czego w wielu lokalnych społecznościach nie ma już wykonawców tsuur.

fuente. https://ich.unesco.org/es/noticias/seis-elementos-inscritos-en-la-lista-del-patrimonio-cultural-inmaterial-que-requiere-medidas-urgentes-de-salvaguardia-00268

Taskiwin, taniec wojenny z zachodniej części Atlasu Wysokiego. Maroko

Nazwa  Taskiwin wywodzi się od bogato dekorowanego rogu tiskt, którym posługuje się każdy tancerz. Tancerze poruszają się w rytm muzyki na tamburynach i fletach, potrząsając ramionami. Pielęgnowanie zwyczajów związanych z tańcem sprzyja umacnianiu spójności i harmonii społecznej, a także ma kluczowe znaczenie dla włączania do wspólnoty młodych ludzi.  Wskutek szeregu czynników, taniec wykonywany jest już jednak tylko w niewielu wioskach i tradycja ta stopniowo zanika.  W wielu społecznościach tradycja wykonywania tańca taskiwin wygasa, a pasjonatom i tancerzom trudno znaleźć następców, którym mogliby przekazać swoją wiedzę i umiejętności. Zanika również umiejętność gry na instrumentach. Niemniej jednak, ostatnie dwie dekady przyniosły wzrost świadomości potrzeby trwania tradycji związanych z tańcem wśród miejscowej ludności. Pierwsze stowarzyszenie zajmujące się tańcem taskiwin powstało w 1993 roku. W ślad za tym przykładem poszło kilka miejscowości i obecnie powstają kolejne lokalne stowarzyszenia.

                       fuente: https://ich.unesco.org/fr/USL/la-taskiwin-danse-martiale-du-haut-atlas-occidental-01256

                    fuente: https://ich.unesco.org/fr/USL/la-taskiwin-danse-martiale-du-haut-atlas-occidental-01256

Rytualna sztuka dramatyczna Ta‘zīye. Iran 2010

Sztuka nawiązuje do wydarzeń religijnych i historycznych, mitycznych opowiadań i opowieści ludowych. Każde przedstawienie składa się z czterech elementów: poezji, muzyki, pieśni i ruchu. W niektórych sztukach bywa do 100 ról, obejmujących postacie historyczne, religijne, polityczne, społeczne, nadprzyrodzone, rzeczywiste, wyimaginowane i fantastyczne. Każdy dramat Ta‘zīye jest inny, ma swój własny temat, kostiumy i muzykę. Aktorami są zawsze mężczyźni, odgrywający także role żeńskie. Większość z nich to amatorzy, dla których jedynym wynagrodzeniem są doznania duchowe, ponieważ na życie zarabiają gdzie indziej. Przedstawienia promują wartości duchowe i religijne, altruizm i przyjaźń, jednocześnie służąc podtrzymaniu starych tradycji, narodowej kultury i irańskiej mitologii. Ta‘zīye odgrywa także ważną rolę w przetrwaniu sztuki rzemiosła związanej z tym dramatem, obejmującej m.in. przygotowywanie kostiumów, kaligrafię i wyrób instrumentów muzycznych.

                          fuente: https://www.visitiran.ir/es/intangible-heritage/arte-ritual-y-teatral-de-tazieh

                                  fuente: https://ich.unesco.org/es/RL/el-tazye-arte-dramtico-ritual-00377