Wajapi są
ludnością autochtoniczną północnego regionu Amazonki. Przez
wieki udało im się rozwinąć jedyny w swoim rodzaju język, bogaty w
werbalne i graficzne połączenia elementów, odzwierciedlających ich
szczególne spojrzenie na świat oraz umożliwiających przekazanie
niezbędnej wiedzy o życiu społeczności. Ta niepowtarzalna sztuka
graficzna jest znana pod nazwą kusiwa, a jej atrakcyjne wzory są
malowane za pomocą czerwonych barwników roślinnych, uzyskiwanych z
wyciągu amazońskiej rośliny roucou i aromatycznej żywicy. Kusiwa jest
tak skomplikowana, że, w mniemaniu Wajapi, biegłość techniczna i
artystyczna, potrzebna do opanowania techniki rysunku i przygotowania
barwników, nie może być osiągnięta przed ukończeniem 40. roku życia. Do
często powtarzających się motywów należą: jaguar, anakonda, motyl i
ryba. Rysunki kusiwa odnoszą się do stworzenia ludzkości i ożywają
dzięki bogactwu mitów na ten temat. Ta forma sztuki zdobienia ciała,
ściśle związana z pradawnymi tradycjami przekazu ustnego Indian, posiada
wiele znaczeń na różnych poziomach: socjologicznym, kulturowym,
religijnym i metafizycznym.
Samba de Roda z Recôncavo w Bahia
Tradycyjny taniec brazylijski,
charakteryzujący się dynamicznymi i zmysłowymi ruchami bioder,
tańczony jest solowo przez kobiety lub w parze kobieta plus mężczyzna. Bardzo ważne jest, aby nie mylić samba de roda z sambą jako tańcem towarzyskim (samba towarzyska wywodzi się z samba de roda, mają też pewne cechy wspólne). Trudno określić, gdzie i kiedy dokładnie powstała, przyjmuje się jednak,
że stało się to ok. XVI w., pochodzi - podobnie jak capoeira - ze stanu Bahia. Wywodzi się z religijnych tańców
afrykańskich, jednak rozwój i ujednolicenie samby rozpoczął się w
momencie skolonizowania Brazylii przez Portugalczyków. Praktykowano ją
przede wszystkim w senzalalas (wioski niewolników), gdzie niewolnicy z
Afryki podtrzymywali swoją kulturę, zbierając się na koniec dnia w kręgu
- roda, w którym grano capoeirę lub tańczono sambę de roda. Najczęściej jednak sambę wykonywano po zakończeniu jogo
(podobnie jest dziś w grupach capoeira), m.in. w celu uwiedzenia czy
zwrócenia na siebie uwagi partnerki. Towarzyszyła temu muzyka grana na berimbau, pandeiro, atabaque, przy akompaniamencie śpiewu oraz klaskania. W ciągu wieków samba została urozmaicona elementami kultury brazylijskiej. Taniec wykonywany jest przede wszystkim przy oficjalnych okazjach,
takich jak popularne święta katolickie lub afro-brazylijskie święta
religijne, ale często także zupełnie spontanicznie. Do uczestnictwa
zapraszani są wszyscy obecni na uroczystości, w tym zupełnie
niedoświadczeni tancerze, którzy uczą się obserwując i naśladując
innych.
Yaokwa, obrzęd służący zachowaniu porządku społecznego i kosmologicznego
Plemię Enawene Nawe zamieszkuje nad rzeką Juruena w lasach deszczowych
południowej Amazonii, co roku odprawia
obrzęd zwany Yaokwa dla uczczenia duchów Yakairiti, dzięki czemu
zachowuje tradycyjny porządek społeczny i kosmologiczny w ramach
różnych klanów. Obrzęd opiera się na miejscowej różnorodności
biologicznej i skomplikowanej symbolice kosmologicznej, łącząc w sobie
pojęcia różne, a jednak nierozerwalnie ze sobą powiązane, a mianowicie
społeczeństwo, kulturę i naturę. Obrzęd odprawiany jest przez siedem
miesięcy i stanowi część codziennych zajęć członków społeczności.
Poszczególne klany na przemian wykonują określone zadania. Podczas gdy
jedna grupa wyrusza na połów ryb, druga przygotowuje ofiary dla duchów z
soli kamiennej, ryb i tradycyjnych potraw i oddaje się tradycyjnym
tańcom i śpiewom. Obrzęd łączy w sobie wiedzę o uprawie ziemi i
przetwarzaniu żywności, znajomość rzemiosła (stroje, narzędzia,
instrumenty muzyczne) i umiejętność budowania domów i tam na rzece. Yaokwa
celebruje różnorodność biologiczną, tworząc bardzo delikatny i wrażliwy
ekosystem, którego dalsze trwanie zależy od ochrony. Obecnie obrzędowi i
różnorodności biologicznej na tym terenie zagraża wycinka lasów i inne
formy ingerencji: rabunkowa gospodarka górnicza i leśna, ekstensywna
hodowla bydła, skażenie wody, zanieczyszczenie górnego biegu rzek,
niekontrolowana urbanizacja, budowa dróg lądowych i wodnych oraz zapór,
osuszanie i zmiana biegu rzek, wypalanie lasów, nielegalny połów ryb i
handel dzikimi zwierzętami.
Żywe muzem fandango
Fandango to popularna forma muzyki i tańca w społecznościach zamieszkujących południowo-wschodnie wybrzeże Brazylii. Pieśni fandango, zwane modas,
śpiewane są przy akompaniamencie istrumentów strunowych: altówki,
skrzypiec oraz bębna obręczowego. Tradycyjnie, bębny takie ofiarowane
były jako forma zapłaty za udział w pracach zbiorowych, takich jak
sadzenie roślin, zbieranie plonów czy połowy ryb. Jednak stopniowy zanik
pracy zespołowej spowodował także spadek znaczenia i utratę prestiżu fandango. Starzy
wykonawcy wykruszają się, a młode pokolenie nie interesuje się tą formą
sztuki. Muzeum
działa na rzecz kształtowania świadomości społecznej, organizując
lokalne przedstawienia i warsztaty we współpracy z nauczycielami,
publikując książki i płyty CD, prowadząc specjalną stronę internetową i
udostępniając zbiory książkowe oraz audiowizualne. Model funkcjonowania
Muzeum opiera się na współpracy całej lokalnej społeczności i jako taki
może być zaadaptowany dla celów promocji i ochrony innych form wyrazu
kulturowego, z uwzględnieniem ich specyfiki i kontekstu regionalnego.
Frevo – sztuka widowiskowa związana z karnawałem w Recife
Muzyka taneczna, powstała w Recife (Pernambuco) w drugiej połowie XIX wieku, uprawiana głównie podczas karnawałów ulicznych. Charakteryzuje się żywym tempem, czerpiąc z muzyki marszowej, brazylijskiego tango, square dance i polki. Towarzyszący jej taniec bazuje na ruchach capoeiristas i improwizacji. Frevo powstało w drugiej połowie XIX w., kiedy po abolicji niewolnictwa formowała się nowa klasa robotnicza. Taniec wywodzi się z tradycji wojowników capoeira, którzy z
talentem i zręcznością improwizują skoki przy elektryzujących dźwiękach
orkiestr i kapel grających na blaszanych instrumentach. Frevo i passo
praktykują członkowie stowarzyszeń, uczestniczący w paradach
karnawałowych. Stowarzyszenia, w których są zrzeszeni, udzielają
wsparcia koniecznego dla rozwoju, zachowania oraz przekazywania wiedzy i
umiejętności związanych z frevo. Zjawisko to ma ścisły związek z
wierzeniami i symboliką religii tancerzy. Kilka stowarzyszeń posługuje
się barwami związanymi z wierzeniami ich członków, a niektóre elementy
dekoracyjne mają wymowę religijną.
Procesja z figurą Naszej Pani z Nazaretu w Belém
Według legendy
drewniana figura Matki Boskiej z Nazaretu, czczona podczas
uroczystości, miała zostać znaleziona na początku XVIII wieku nad
brzegiem rzeki Murucutú przez Plácido de Souza, który zabrał figurę do
domu. Ta jednak miała zawsze wracać na miejsce jej znalezienia. W końcu w miejscu tym zbudowano kaplicę a następnie bazylikę. Stolica Apostolska wydała zgodę na organizację pierwszego círio w 1792 roku, a uroczystości pod patronatem gubernatora stanu Para odbyły się kolejnym roku. Uroczystości rozpoczynają się w sierpniu. Punktem kulminacyjnym jest procesja z figurą Naszej Pani z Nazaretu w drugą niedzielę października. Wówczas tysiące bosych pielgrzymów (pt. romeiros) podąża w procesji z katedry Cathedral de Belém do Praça Sanctuário de Nazaré. Figura Matki Boskiej spoczywa w relikwiarzu (berlinda) umieszczonym na wozie ciągniętym przez wiernych na linie, plecionej specjalnie na tę okazję. Wielu wiernych wierzy, ze lina ma właściwości cudowne i celem pielgrzymów jest choćby jej dotknięcie W procesji niesione są również wota – świece i drewniane figury uzdrowionych części ciała. Symboliczną rolę odgrywają również statki – Matka Boska z Nazaretu jest uważana za patronkę marynarzy. W domach wzdłuż trasy procesji buduje się ołtarzyki. Po zakończonej procesji pielgrzymi udają się na tradycyjny posiłek tacacá com tucupi – kaczkę z maniokiem.
Krąg capoeira
Capoeira została stworzona w XVIII i XIX wieku przez niewolników w Brazylii (największe skupiska: Salwador, Rio de Janeiro),
dla których stała się sposobem na manifestowanie odrębności kulturowej,
ale także zabawą pozwalającą zapomnieć o codziennej niedoli. Wywodzi
się z rytualnych tańców plemion afrykańskich,
łącząc w sobie ich rytmy, charakterystyczne pozycje (zwłaszcza capoeira
angola) zawiera też wiele cech kulturowych charakterystycznych dla
Indian południowoamerykańskich. Nowoczesna, zmodernizowana (modernizację
tę zapoczątkował Mestre Bimba oraz grupa Senzala) capoeira zawiera wiele elementów realnej walki i samoobrony, akrobatyczne ewolucje, kopnięcia oraz obalenia. Uczestnicy ustawiają się w krąg, którym otaczają dwóch zmagających się
zawodników, pozostali śpiewają, klaszczą i grają na instrumentach perkusyjnych. Krąg
capoeira stanowi grupa mężczyzn i kobiet, wśród których są: mistrz,
pomocnik mistrza i uczniowie. Mistrz przechowuje wiedzę kręgu i jest jej
strażnikiem. Jego zadaniem jest przekazywanie repertuaru i utrzymywanie
jedności grupy oraz czuwanie nad poszanowaniem zasad obrzędu. Mistrz na
ogół gra na jednostrunowym instrumencie perkusyjnym, intonuje pieśni,
czuwa nad synchronizacją i rytmem gry. Wszyscy uczestnicy muszą umieć
wykonać instrumenty muzyczne i na nich grać, śpiewać wspólny repertuar,
improwizować pieśni, znać i respektować zasady kodeksu etycznego i
kodeksu postępowania. Muszą także umieć odpowiednio się poruszać,
przemieszczać i wykonywać gesty pozorujące atak. Krąg capoeira stanowi
przestrzeń kulturową, w której wiedza i umiejętności przekazywane są za
pomocą obserwacji i naśladownictwa.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz